Historia Konwersatorium

23 czerwca 1956 r. odbyło się we Wrocławiu I Konwersatorium Rentgenograficzne.

Dlaczego we Wrocławiu? Dlaczego Konwersatorium, a nie Konferencja? Dlaczego Rentgenograficzne? Odpowiedz jest prosta. Tu, we Wrocławiu, pracował i prowadził badania prof. Włodzimierz Trzebiatowski. To on przywiózł ze Lwowa swoją książkę pomiarów obejmującą rentgenowskie badania proszkowe i kontynuował je we Wrocławiu. Uważał, że oznaczenie struktury krystalicznej ma fundamentalne znaczenie dla poznania własności faz skondensowanych. Badania strukturalne pojmował szeroko: od otrzymywania kryształów, poprzez badania struktury realnej (defektów), oznaczenia struktury krystalicznej, jej zmiany pod wpływem temperatury, ciśnienia, czy pod wpływem różnych pól zewnętrznych, a w końcowym etapie – pod kątem możliwych zastosowań. Profesor Trzebiatowski zawsze podkreślał, że krystalografia to nowa interdyscyplinarna dziedzina nauki, znajdująca się pomiędzy fizyką, chemią, metalurgią, biologią czy inżynierią materiałową. Profesor był wizjonerem, ale zarazem z wykształcenia inżynierem, i dlatego uważał, że spotkania naukowców tak różnych specjalności muszą opierać się na dyskusji, wymianie poglądów, tworzeniu wspólnego języka badań – i stąd Konwersatorium. Profesor znalazł wybitnych uczniów w osobach prof. Kazimierza Łukaszewicza, prof. Zdzisława Gałdeckiego, prof. Tadeusz Głowiaka oraz uzyskał poparcie wielu wybitnych polskich uczonych: z Poznania – prof. Zofii Kosturkiewicz, z Krakowa – prof. Józefa Chojnackiego, czy z Warszawy – prof. Juliana Auleytnera, prof. Janusza Leciejewicza, i wielu innych.

Coroczne spotkania pozwalały na wymianę doświadczeń, prezentację wyników, udostępnianie najnowszych metod pomiarowych czy nowych programów obliczeniowych. W tym czasie było to jedyne forum wymiany naukowej w zakresie analizy strukturalnej; nie istniał jeszcze Komitet Krystalografii PAN (powołany dopiero jako Komisja Krystalografii PAN w roku 1967). Nie było żadnych towarzystw naukowych obejmujących dziedziny z zakresu krystalografii (jak np. Towarzystwo Wzrostu Kryształów, Towarzystwo Neutronograficzne, Towarzystwo Promieniowania Synchrotronowego, czy Towarzystwo Krystalograficzne, które powstały wiele lat później).

Na Konwersatoriach narodziły się idee organizacji letnich szkół analizy strukturalnej, konferencji krystalografii stosowanej czy krystalochemii związków organicznych. Konwersatoria były też płaszczyzną uzgadniania tematyki badawczej w ramach programów międzyresortowych i koordynacji tych badań. Były także miejscem osobistych spotkań naukowców z różnych ośrodków w Polsce i narodzin bardzo silnych więzów, które skonsolidowały polską społeczność krystalograficzną tak, że dziś stanowi ona wyrazistą i prężną wspólnotę naukowców. O tę prawie rodzinną atmosferę zawsze zabiegał prof. Kazimierz Łukaszewicz, przez dziesiątki lat przewodniczący komitetu organizacyjnego Konwersatoriów, a także, później, wieloletni przewodniczący Komitetu Krystalografii PAN. Atmosfera ta do dziś owocuje dobrą współpracą między różnymi ośrodkami, przyjazną atmosferą konferencji, szkół czy warsztatów.

Konwersatoria miały też oprócz sukcesów także okresy pewnych trudności i mniejszej aktywności. I tu należy wspomnieć prof. Zdzisława Gałdeckiego, który tchnął nowego ducha w spotkania na Konwersatoriach. W latach 1984 - 1990 włączył się z całym zespołem z Instytutu Chemii Ogólnej i Ekologicznej Politechniki Łódzkiej we współorganizację Konwersatoriów. W latach 1970, 1976, 1977, 1978, 1987 Konwersatoria odbywały się w Trzebieszowicach, Łodzi, Poznaniu, Jaszowcu.

W latach 80-tych XX wieku na Konwersatoriach pojawiła się koncepcja budowy nowych urządzeń pomiarowych do rentgenowskiej analizy strukturalnej. Orędownikiem tej idei był prof. Kazimierz Łukaszewicz. W INTiBS PAN powstał zespół – dr Damian Kucharczyk i dr Mariusz Malinowski – który podjął się zadania budowy polskiego dyfraktometru monokrystalicznego. Prof. Zdzisław Gałdecki znalazł fundusze i tak powstała KUMA Diffraction.

Teraz, po latach, można powiedzieć, że dzięki temu, od lat dziewięćdziesiątych minionego wieku polska krystalografia wkroczyła do światowej czołówki. Odnosimy sukcesy naukowe, nasze ośrodki badawcze nie tylko liczą się w krystalografii białek, ale także na polu nowych koncepcji opisu struktur aperiodycznych, polimorficznych przemian fazowych, badań farmaceutyków czy nanomateriałów. Do tych sukcesów w znacznym stopniu przyczyniły się spotkania i dyskusje na corocznych Konwersatoriach Krystalograficznych.

Nie wiemy, co przyniosą nam kolejne lata XXI wieku, ale możemy mieć nadzieję, że coroczne spotkania na Konwersatoriach dalej będą płaszczyzną wspólnych dyskusji i tworzenia nowych idei w atmosferze przyjaźni i porozumienia.

Prof. Adam Pietraszko 
(tekst napisany z okazji 50 Konwersatorium - 2008)

W 1997 r. przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Konwersatorium został prof. Adam Pietraszko z INTiBS PAN a konferencje zaczęły się odbywać regularnie we Wrocławiu. Od 2005 r. pojawiały się materiały Konwersatorium w wersji cyfrowej. Od 2007 r. Konwersatorium towarzyszyły Sesje Naukowe Polskiego Towarzystwa Krystalograficznego i Warsztaty Naukowe PTKryst przeznaczone głównie dla młodych krystalografów. Jubileuszowe 50 Konwersatorium (2008) otrzymało szczególnie uroczystą oprawę, ze specjalną sesją i bankietem w Ratuszu Wrocławskim z udziałem władz miasta, PAN i zaproszonych gości. 56 Konwersatorium odbyło się w Międzynarodowym roku Krystalografii 2014 i po raz pierwszy wręczono na nim nagrody laureatom Ogólnopolskiej Olimpiady Krystalograficznej.

W roku 2017 nastąpiła kolejna zmiana przewodniczącego Komitetu Organizacyjnego Konwersatorium. Funkcję tę objął prof. Marek Wołcyrz z INTiBS PAN.

W roku 2020 zamiast czerwcowego Konwersatorium zorganizowano Wspólną Polsko-Niemiecką Konferencję Krystalograficzną, której organizatorami były: Polskie Towarzystwo Krystalograficzne, Deutsche Gesellschaft für Kristallographie oraz Komitet Krystalografii PAN przy wsparciu Politechniki Łódzkiej, Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Wrocławskiej. Wspólna konferencja krystalograficzna polsko-niemiecka zastąpiła w roku 2020 polskie Konwersatorium Krystalograficzne i Zjazd Niemieckiego Towarzystwa Krystalograficznego. Odbyła się pod koniec lutego, tuż przed wybuchem pandemii Covid-19, która na następne dwa lata zmusiła organizatorów do przeniesienia Konwersatorium do Internetu. Dwa „zdalne” Konwersatoria odbyły się w latach 2021 i 2022 przy pomocy Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Konwersatorium powróciło z dużym sukcesem do formy stacjonarnej w lipcu 2023 r. W Centrum Kongresowym Politechniki Wrocławskiej pojawiło się równie wielu uczestników jak przed pandemią; szczególnie studentów i doktorantów. Program zawierał m.in. specjalną sesję dedykowaną prof. Januszowi Lipkowskiemu z okazji jubileuszu 80-lecia urodzin. Po raz pierwszy na Konwersatorium odbyła się Sesja Naukowa Sekcji Młodych Krystalografów PTKryst.

Prof. Marek Wołcyrz (2023)

Zestawienie Konwersatoriów Krystalograficznych w latach 1956 - 2023 (plik pdf)